.

.

داروها از راههای مختلف به بدن وارد می شوند ، راه مصرف دارو سرعت شروع اثر آن را تحت تاثیر قرار می دهد. روشهای مختلف مصرف دارو عبارتند از : راه گوارشی ( زیر زبانی ، جذب در داخل دهان ، خوراکی و رکتال) و راه غیر گوارشی (داخل وریدی ، داخل عضلانی ، داخل استخوانی ، زیر جلدی ، عبور کننده از پوست) و راه استنشاقی. در این میان به تازگی پژوهشگران به رساندن دارو از طریق بینی توجه ویژه ای نموده اند، زیرا از طریق این مسیر جذب دارو سریع تر و بیشتر از راه های دیگر می باشد. در حال حاظر بیش از 50 فراورده این چنینی در بازار جهانی وجود دارند.

ساختار بینی:
ساختار بینی به گونه ای است که توسط یک تیغه میانی به دو قسمت غیر مرتبط تقسیم می گردد. هر قسمت دارای 3 ناحیه به شرح زیر است:

- ناحیه دهلیزی که سطحی در حدود 6/0 سانتیمتر مربع دارد و محدوده ابتدائی مجرای بینی است.
- ناحیه بویائی که در سقف حفره بینی قرار دارد و در انسان 10 درصد از کل سطح بینی را شامل می شود .
- ناحیه تنفسی که دارای سه تیغه فوقانی، میانی و تحتانی است. این تیغه ها باعث بوجود آمدن جریان های گردابی درون بینی می شوند و سطح تماس هوای ورودی با مخاط بینی را افزایش می دهند. سلول های پوششی این ناحیه دارای مژک هائی با طول 4 تا 6 میکرومتر می باشند و با سرعت 1000 ضربه در دقیقه حرکت می نمایند. این ضربه ها سبب حرکت موکوس بینی از سمت قدامی به سمت خلفی می شوند و موکوس و مواد به دام افتاده در آن را از سمت جلوی بینی به سمت گلو رسانده و از آنجا وارد مری و در نهایت، دستگاه گوارش می شوند. سرعت این حرکت بطور متوسط 6 میلی متر در دقیقه است و در نتیجه موکوس هر 15 تا 20 دقیقه تجدید می گردد. موکوس بینی دارای فعالیت متابولیسمی نیز می باشد .

حفره بینی جدا از نقشی که در عمل بویائی دارد، به خاطر اینکه دارای عروق زیادی می باشد، می تواند هوای ورودی را قبل از این که به مجراهای هوائی تحتانی برسد، گرم و مرطوب کند. به علاوه وجود همین عروق خونی در بافت اپیتلیال سبب شده که بینی به عنوان یک انتخاب مناسب در دارو رسانی عمومی مورد توجه قرار گیرد.

برخی از داروها به صورت موضعی بر روی بافت مخاط بینی و عروق خونی آن اثر کرده و در بهبود گرفتگی بینی، خشکی بینی و احتقان موثرند. در این مسیر دارو از عروق خونی مخاط بینی جذب شده و پیش از ورود به گردش عمومی خون، تحت تاثیر گذر اول کبدی و متابولیسم در دستگاه گوارش قرار نمی گیرد. داروها از این مسیر جذب سریع تر و فراهمی زیستی بیشتری دارند، در نتیجه مقدار کمتری از آن ها مورد نیاز می باشد و شروع اثر درمانی نیز سریع تر است. از دیگر مزایای این مسیر کم بودن خطر مسمومیت داروئی و امکان کاربرد داروهای محرک دستگاه گوارش می باشد. به علاوه، چون راهی غیر تهاجمی است تمایل بیماران به استفاده از این اشکال در مقایسه با اشکال تزریقی بیشتر می باشد. هم چنین پروتئین ها و پپتیدها نیز که به خاطر وزن مولکولی بالایشان از غشاهای بیولوژیک به راحتی جدب نمی شوند، می توانند با باز نمودن اتصال های بین سلولی، از طریق این مسیر جذب گردند.

البته در کنار مزایای مذکور، این راه دارای محدودیت هائی نیز می باشد. بسیاری از داروها جذب کافی از این راه ندارند و یا به خاطر حلالیت کم، دوز مورد نظر در حجم قابل تجویز (250-200 میکرولیتر) حل نمی شود و یا تحت واکنش های متابولیسمی حفره بینی قرار می گیرند.

مکانیسم دیگری که در مورد تجویز دارو از طریق بینی مطرح می باشد، نفوذ دارو به مغز از طریق عصب بویائی (Olfactory bulb) می باشد. در این حالت دارو بدون نیاز به عبور از سد خونی – مغزی، وارد مغزشده و بر روی گیرنده های مربوطه اثر می گذارد. دارورسانی به مغز از طریق بینی در سیستمهای نوین دارورسانی مطرح می باشد.

در این میان پژوهشگران اقدام به طراحی سرنگ های ویژه جهت مصرف دارو از راه بینی نموده اند. یکی از این وسایل Intranasal Mucosal Atomization Device (MAD) است که توسط شرکت LMA  تولید شده است. این سرنگ به گونه ای طراحی شده که فاقد نیدل (سوزن) می باشد.